Τετάρτη, Μαΐου 20, 2015
posted by Librofilo at Τετάρτη, Μαΐου 20, 2015 | Permalink
"Ο πλανήτης των νεκρών"
Είναι ένα μυθιστόρημα – έκπληξη, ο υπέροχος «ΑΘΟΣ Ο ΔΑΣΟΝΟΜΟΣ», (Εκδ. Ροδακιό, σελ.279), της έμπειρης (αλλά ιδιαίτερα χαμηλότονης) συγγραφέως Μαρίας Στεφανοπούλου, ένα βιβλίο ελεγειακό και στοχαστικό που θίγει ένα ευαίσθητο θέμα της ελληνικής ιστορίας, της σφαγής των Καλαβρύτων κατά την διάρκεια του Γερμανικής κατοχής, ένα τραγικό γεγονός, για το οποίο πολλή κουβέντα έχει γίνει αλλά ελάχιστη ανάλυση.


Ο Άθος γεννιέται και μεγαλώνει στην Ευρυτανία, σπουδάζει Δασονόμος στην Δασοκομική σχολή της Βυτίνας στην Πελοπόννησο, όπου με το πέρας των σπουδών του γνωρίζει την Μαριάνθη, με την οποία παντρεύονται. Διορίζεται (αναλαμβάνει) στο Δασαρχείο Καλαβρύτων λίγο πριν τον πόλεμο, όπου και εγκαθίσταται με την οικογένειά του η οποία είναι ήδη τετραμελής, καθώς με την Μαριάνθη έχουν ήδη δύο παιδιά, τον Γιάννο και την Μαργαρίτα.
Στις 13 Δεκεμβρίου του ’43, οι Γερμανοί εκτελούν ως αντίποινα για τον θάνατο περίπου 80 στρατιωτών από τους αντάρτες της περιοχής, όλον τον ανδρικό πληθυσμό των Καλαβρύτων σε ένα χωράφι στα όρια της πόλης. Ο Άθος και ο μικρός του γιός Γιάννος, ένα παιδί μόλις 12 ετών που δεν ήθελε να αφήσει μόνο τον πατέρα του, θα είναι μέσα στους εκτελεσμένους. Οι γυναίκες και τα μικρά παιδιά που είναι κλεισμένα στο σχολείο για να μη δουν την εκτέλεση, θα γλυτώσουν στην πλειοψηφία τους, μετά την φωτιά που έβαλαν οι Γερμανοί σε όλο το χωριό (και στο σχολείο), η Μαριάνθη και η κόρη της η Μαργαρίτα, θα φύγουν από το χωριό μετά τα γεγονότα αναζητώντας την τύχη τους στην Αθήνα.

13 άνθρωποι θα γλυτώσουν από την χαριστική βολή των Γερμανών, μέσα σ’αυτούς και ο Άθος, ο οποίος θα ξεφύγει από την φρίκη, περπατώντας μέσα στο χιόνι και πηγαίνοντας στο δάσος, αδυνατώντας να θυμηθεί το παραμικρό, η μνήμη του θα επανέλθει μερικά χρόνια αργότερα όταν μια βόμβα θα εκραγεί δίπλα του κατά την διάρκεια του Εμφυλίου. Θα συνεχίσει να ζει σε μια καλύβα στο δάσος, παρέα για αρκετά χρόνια με έναν Γερμανό γιατρό τον Κουρτ, ο οποίος ήταν κι αυτός ένας από τους διασωθέντες της άλλης πλευράς όμως και, που αποφάσισε να μείνει στην Ελλάδα την οποία είχε αγαπήσει. Οι δυο τους κατά την διάρκεια του εμφυλίου, φροντίζουν το δάσος, περιθάλπουν τραυματίες, μαζεύουν τους νεκρούς κι από τα δύο στρατόπεδα. Μετά τον εμφύλιο, ο Άθος συνεχίζει να ζει στο δάσος απομονωμένος από τον «πολιτισμό» ώσπου έρχεται και τον βρίσκει η εγγονή του, η Λευκή, η κόρη της Μαργαρίτας, η οποία γιατρός πλέον επιλέγει να εργαστεί στο νοσοκομείο των Καλαβρύτων, να «γνωρίσει» και να «καταλάβει» τον Άθο.

«Την πρώτη ώρα που κοιμήθηκα στην καλύβα του Άθου είδα ένα όραμα. Πως βρισκόμουν, λέει, στο ξέφωτο ενός δάσους και γύρω μου υψώνονταν πανύψηλες σημύδες που οι κορφές τους άστραφταν στη λάμψη του χιονιού. Στο μισό δάσος ήταν χειμώνας και στο άλλο μισό, από την απέναντι μεριά του ξέφωτου, καλοκαίρι. Αντίκρυ, ένας πορφυρός ήλιος χρύσωνε τα λεπτόσχημα ευγενικά δέντρα, που το αιθέριο μήκος τους δίνει ελπίδες σε όσους λαχταρούν ανατάσεις σε ουράνια πεδία. Απόρησα με το διχασμένο τούτο φως και αναζήτησα στο τοπίο τις σκιές τους, ήταν άραγε θερμές ή παγωμένες; Τότε είδα στη μέση στο ξέφωτο μια στρογγυλή λίμνη από ξύλα. Εκατοντάδες κομμένοι κορμοί δέντρων στο μέγεθος του ανθρώπινου σώματος σχημάτιζαν κύκλο, πολλούς ομόκεντρους κύκλους, τοποθετημένοι ξαπλωτοί ο ένας πλάι στον άλλο, οριζόντιοι στην περιφέρειά και όσο πλησίαζαν στο κέντρο τους κάθετοι, σχηματίζοντας σ’εκείνο το τυφλό κεντρικό σημείο μια θαλάσσια, θα’λεγες, δίνη, σαν να υπήρχε εκεί μια τρύπα που τα ρουφούσε όλα. Χορτάρι, πριονίδια και βρύα σπαρμένα ανάμεσα στους κορμούς τους κρατούσαν ενωμένους και συμπαγείς, σαν να είχαν φυτρώσει έτσι όλοι μαζί συγχρόνως, πλαγιασμένοι και κολλητά ο ένας με τον άλλο. Σκοτωμένοι, κι άλλοι σκοτωμένοι, κι άλλοι κι άλλοι, σκέφτηκα, τους ρουφάει η γη, το χώμα άπληστο δε χορταίνει αίμα και σάρκα. Άνοιξα τότε τα μάτια και είδα μπροστά μου, πίσω απ’το κλειστό τζαμάκι του παραθυριού, μια πελώρια σφαίρα στον κυανόμαυρο ουρανό. Δεν ήταν ήλιος ούτε φεγγάρι. Κάποιος μου ψιθύρισε στ’αυτί, εκείνη τη στιγμή, ότι η σφαίρα αυτή ήταν ένας νέος πλανήτης που πλησίαζε τη γη, ένα καφεκόκκινο ουράνιο σώμα που εμφανιζόταν συνήθως λίγο πριν το χάραμα, την ώρα του λύκου: ήταν ο πλανήτης των νεκρών.»

Έχει όμως γλυτώσει ο Άθος από την μαζική εκτέλεση; Η συγγραφέας επιλέγει να κινηθεί μυθοπλαστικά μεταξύ ρεαλισμού και φαντασίας. Ο βασικός αφηγητής είναι η Λευκή και υποτίθεται ότι διαβάζουμε τις σημειώσεις της αλλά στο πολυφωνικό βιβλίο της Στεφανοπούλου, παρακολουθούμε την ιστορία μέσα από τις αφηγήσεις, τις φωνές των γυναικών της οικογένειας, την αφήγηση του Κουρτ, μιας φιλάνθρωπης Γερμανίδας, μιας αντάρτισσας και τέλος της κόρης της Λευκής, της Ιοκάστης που ολοκληρώνει την ιστορία. Ο Άθος είναι το Δάσος, η Φύση απέναντι στην βαρβαρότητα του πολιτισμένου κόσμου, αντιπροσωπεύει την φωνή της λογικής, του Καλού απέναντι στο Κακό που μας περιβάλλει. Κανείς δεν τον αγγίζει, κανείς δεν τον πειράζει καθώς αρνείται να ενταχθεί στην κοινωνία μετά από την τραγική του εμπειρία. Θεωρεί την ιστορία των Καλαβρύτων ένα στυγερό έγκλημα και όχι μια θυσία όπως πιστεύει η επίσημη ιστορία των γεγονότων.

Εδώ είναι και το κομβικό σημείο της θέσης της συγγραφέως, αιρετική αλλά όχι λανθασμένη. Μέσω του ήρωά της, εκφράζει την άποψη ότι η σφαγή των Καλαβρύτων ήταν ένα στυγερό και αποτρόπαιο έγκλημα αλλά όχι μια θυσία, η οποία έχει μια θρησκευτική έννοια. Εγκλήματα που έγιναν υπερβολικά πολλά σε παγκόσμια βάση κατά την διάρκεια αυτού του αποτρόπαιου πολέμου αλλά θυσίες (με την θρησκευτική έννοια του όρου, που ίσως είναι και η μοναδική) όχι. Η μαζική σφαγή των Καλαβρύτων, κατά τον Άθο, ήταν ένα φριχτό έγκλημα.

Πυκνογραμμένο και με εξαιρετική γλώσσα το πολυφωνικό και βαθιά ανθρωπιστικό μυθιστόρημα της Στεφανοπούλου, περιγράφει μια υπέροχη ιστορία με κινηματογραφική ανατροπή. Δεν λείπουν βέβαια και κάποια περιττά στοιχεία που δεν βοηθάνε την εξέλιξη της ιστορίας, όπως το επεισόδιο με τον μικρό Μαρσέλο – μια ιστορία μέσα στην ιστορία – που δείχνει ξεκάρφωτο και τελείως αυτόνομο, ως εγκιβωτισμένο μέσα στην πλοκή. Ουσιαστικά όμως αυτό δεν έχει καμία σημασία, αφού, εκείνο που μετράει είναι το ελεγειακό ύφος και η σημασία της οικογενειακής μνήμης, που το βάρος της καθορίζει την ύπαρξή μας.

Το μυθιστόρημα υπαρξιακό και στοχαστικό, είναι γεμάτο εικόνες και με πολύ έντονη την μυρωδιά του δάσους, της φύσης. Ο «Άθος, ο δασονόμος» είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό βιβλίο (και μια πολύ φροντισμένη και άρτια αισθητικά έκδοση από το «Ροδακιό»), που προτρέπει σε σκέψεις και προβληματισμό, στοιχεία που λείπουν από την σύγχρονη εγχώρια παραγωγή.

« «Θέλετε ν’αλλάξετε τον κόσμο, την κοινωνία;» μας ρώτησε ένα βράδυ εκεί που καθόμασταν στο αρχονταρίκι κι ό,τι είχαμε αποφάει. «Εγώ θέλω ν’αλλάξει ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος μόνος, ως άτομο απέναντι στον εαυτό του, και τούτο κρίνεται από τη στάση του απέναντι στα ζώα και στη φύση. Όταν σέβεσαι ένα δέντρο ή έναν σκύλο πιο πολύ από τη σημαία του κόμματος, τότε μπορείς να προσφέρεις περισσότερα στην ανθρωπότητα απ' ότι χιλιάδες φανατισμένοι διαδηλωτές που ανεμίζουν, κραυγάζοντας συνθήματα, αυτό το κόκκινο πανί με το σφυροδρέπανο. Ο κομμουνισμός θα περάσει στην ιστορία ως η δύναμη που νίκησε το φασισμό. Αλλά ύστερα απ'αυτό, τι νόημα πια θα έχει; Τη δικαιοσύνη που επικαλείται πως θα την εφαρμόσει στις κοινωνίες, αφού μόνο εξέγερση, αντίσταση και πόλεμο ξέρει να κάνει; Πως θα χτίσει εν ειρήνη, όταν χρειάζεται να εξολοθρεύει όσους δεν τον ασπάζονται, τους διαφορετικούς; Δεν αποδεικνύουμε την πίστη μας σε μιαν ιδέα καίγοντας ανθρώπους, αλλά όταν φλεγόμαστε εμείς για χάρη της.» »

______________________________________________________


Παρακολουθήστε την συζήτησή μου με την συγγραφέα Μαρία Στεφανοπούλου, στα πλαίσια της εκπομπής Booktalks@Amagi radio, του Σαββάτου 16/5. Η κουβέντα μας αρχίζει μετά την πρώτη ώρα, όπου ακούγονται μικροδιηγήματα από την συλλογή "Ιστορίες Μπονζάι" που ανθολογούν η Η.Νικοπούλου και ο Γ.Πατίλης. Καλή ακρόαση.

 



0 Comments:


Δημοσίευση σχολίου

~ back home