Παρασκευή, Απριλίου 05, 2013
posted by Librofilo at Παρασκευή, Απριλίου 05, 2013 | Permalink
"Εκείνος όμως αισθανόταν ανίκανος για τη ζωή"


Μπορεί το σπαρακτικό πρωτόλειο μυθιστόρημα του σπουδαίου Ιταλού συγγραφέα Italo Svevo (Τεργέστη, 1961-1928), με τίτλο «ΜΙΑ ΖΩΗ» («Una Vita»), (Εκδ. Ροές, μετάφρ. Στ.Πεκιαρίδη, εξαιρετικό επίμετρο Μ.Σπυριδοπούλου, σελ.398), το οποίο πρωτοεκδόθηκε το 1893, να μη φθάνει στο ύψος των δύο μεγάλων αριστουργημάτων του, «Το Γέρασμα» και (κυρίως) την «Συνείδηση του Ζήνωνα», δεν παύει όμως να είναι ένα έργο που φέρει όλα τα χαρακτηριστικά που καθόρισαν την μετέπειτα εξέλιξη του συγγραφέα, την υπαρξιακή αγωνία, τον στοχασμό, τον εσωτερικό μονόλογο, την συστηματική ενδοσκόπηση.

Ο ήρωας του μυθιστορήματος, ο νεαρός Αλφόνσο Νίττι, έχει φύγει από το χωριό του για να δουλέψει σε μια τράπεζα στην Τεργέστη. Τοποθετείται στο τμήμα των «αντιγραφέων» δουλεύοντας από το πρωί μέχρι το βράδυ με ελάχιστο μισθό. Έχει πνευματικές ανησυχίες, διαβάζει πολύ και στοχάζεται αλλά το πνιγηρό εργασιακό του περιβάλλον, το οποίο δεν ευνοεί καθόλου την πνευματικότητα με μια δουλειά μονότονη και γεμάτη λεπτομέρειες που δεν καταλαβαίνει, τον φέρνει στα πρόθυρα της κατάθλιψης. Στο δωμάτιο που νοικιάζει στο σπίτι μιας οικογένειας, τον καλοκοιτάζουν ως υποψήφιο γαμπρό για την κόρη τους αλλά εκείνος επιθυμεί να ανέβει κοινωνικά και οικονομικά.

Η τυπική πρόσκληση από τον ιδιοκτήτη της τράπεζας να επισκεφθεί το σπίτι του, τον φέρνει σε επαφή με την κόρη του Αννέττα, η οποία στην αρχή δείχνει να τον σνομπάρει αλλά αργότερα έλκεται από την συντροφιά του. Οι δύο νέοι με αφορμή τις λογοτεχνικές τους ανησυχίες έρχονται πιο κοντά και μια ερωτική ιστορία αρχίζει να προκύπτει. Το πάθος τους κυριεύει και ένα μοιραίο απόγευμα κάνουν έρωτα. Όλα δείχνουν ευνοϊκά για τον Αλφόνσο που έχει τοποθετηθεί και σε μια καλύτερη θέση στην τράπεζα. Η Αννέττα έχει μεγάλη επιρροή πάνω στον πατέρα της και φαίνεται να μπορεί να επιβάλλει τις επιθυμίες της, αλλά ο ήρωας μας αρχίζει να αμφιβάλλει για τα αισθήματά του, για την δύναμη του έρωτά του, για τις αληθινές προθέσεις της ερωμένης του και να φοβάται για το αίσιο τέλος της ιστορίας.

Η Αννέττα του προτείνει να φύγει για κάνα δεκαπενθήμερο στο χωριό του για να μπορέσει να μιλήσει στον πατέρα της. Παρά τις συμβουλές της καμαριέρας του σπιτιού και παλιάς οικογενειακής γνωστής του Αλφόνσο, να μη το κάνει διότι έτσι διακινδυνεύει πολύ, εκείνος όμως με μια ιδιαίτερη αίσθηση καθήκοντος και εν μέσω πλήρους ανασφάλειας για το τι πραγματικά θέλει, πηγαίνει στο χωριό όπου βρίσκει την μητέρα του βαριά άρρωστη.
Η μητέρα του μετά από μερικές εβδομάδες πεθαίνει, η άδειά του επεκτείνεται μέχρι όμως, να πουλήσει την πατρική οικία και να τακτοποιήσει τις εκκρεμότητες περνάει πάνω από μήνας. Όταν γυρίζει στην Τεργέστη τα πράγματα έχουν αλλάξει και η ιστορία παίρνει άσχημη τροπή. Οι εξελίξεις θα είναι δραματικές και ο Αλφόνσο θα βουλιάξει σε μια κατάσταση την οποία δείχνει να μη μπορεί να ελέγξει.

Στο μυθιστόρημα του Σβέβο διακρίνουμε έντονη την επιρροή του νατουραλιστικού γαλλικού μυθιστορήματος του 19ου αιώνα των Μπαλζάκ και Φλωμπέρ, κυρίως δε το «άρωμα» της «Αισθηματικής Αγωγής» του δεύτερου είναι πολύ έντονο. Η ικανότητα όμως του Σβέβο στην εξαντλητική ενδοσκόπηση του κεντρικού χαρακτήρα, στην εσωτερική τραγωδία του και στην ασφυξία που νιώθει όντας «ανίκανος» (όπως ήταν και ο αρχικός τίτλος του βιβλίου όταν πρωτογράφτηκε) να ενταχθεί κάπου, να σταθεί στα πόδια του, να ορθώσει την προσωπικότητά του είναι μοναδική. Ο Αλφόνσο είναι ένας απόλυτα τραγικός ήρωας.  Περιφρονημένος στο εργασιακό περιβάλλον, νιώθοντας μειονεκτικά απέναντι στην μεγαλοαστή Αννέττα, χαμένος στην άβυσσο των συναισθημάτων του είναι ένας άνθρωπος σε ένα συνεχή μετεωρισμό, μια «ζαλάδα» που μόνο προς τον όλεθρο μπορεί να τον οδηγήσει.

«Ό άνθρωπος πρέπει να ζει δύο ζωές: μία για τον εαυτό του και μία για τους άλλους»

Οι χαρακτήρες του βιβλίου - με αποκορύφωμα βέβαια τον ήρωα - αδυνατούν να διαχειριστούν τη ζωή τους. Τα εξετάζουν όλα θεωρητικά τους λείπει η πρακτική ικανότητα. Αδύναμοι και αναποφάσιστοι στα καίρια θέματα που τους απασχολούν αφήνονται έρμαια της μοίρας τους. Ο Σβέβο τονίζει την επίδραση του περιβάλλοντος της μεγάλης και απρόσωπης πόλης που ήταν η Τεργέστη της εποχής, μιας πόλης που χρησιμοποιεί δύο γλώσσες, τα γερμανικά για τις εμπορικές και οικονομικές συναλλαγές και τα Ιταλικά για την καθημερινότητα, μιας πόλης διχασμένης με δύο κουλτούρες που συγκρούονται μεταξύ τους με μια ισχυρή αστική τάξη που κυριαρχούσε (λόγω της δύναμης των εμπόρων). Ο ευαίσθητος άνθρωπος βρίσκεται διχασμένος μέσα σ’αυτό το απρόσωπο περιβάλλον της βίαιης οικονομικής ανάπτυξης και νιώθει χαμένος. Στοιχεία που ανέπτυξε πολύ έντονα και καταπληκτικά ο Σβέβο στα μεταγενέστερα έργα του αλλά που υπάρχουν ευδιάκριτα και στην ιστορία αυτού του «μετρίως μέτριου και πάντα μετρημένου» ταπεινού γραφιά Αλφόνσο, που προσπάθησε να «υπερβεί την τάξη του», με κατάληξη την απόλυτη συντριβή του.

Ο Ίταλο Σβέβο (ψευδώνυμο του Έτορε Σμιτς) έγινε ουσιαστικά γνωστός στο λογοτεχνικό κοινό σε ηλικία 62 χρόνων, με την έκδοση του τρίτου του μυθιστορήματος «Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΟΥ ΖΗΝΩΝΑ». Υπήρξε μια συγγραφική σιωπή 25 χρόνων από την έκδοση του δεύτερου βιβλίου του, «ΤΟ ΓΕΡΑΣΜΑ» που όπως και το «ΜΙΑ ΖΩΗ» είχαν ελάχιστη ανταπόκριση που δεν οφείλονταν όμως τόσο στην αξία τους αλλά περισσότερο στη χρονική συγκυρία, διότι και τα δύο ήταν πολύ μπροστά από την εποχή τους.
Λογοτεχνικές καταστάσεις με τις οποίες είμαστε πλέον εξοικειωμένοι, όπως ο εσωτερικός μονόλογος ήταν κάτι άγνωστο πριν τις αρχές του 20ου αιώνα και ο Σβέβο μπορούμε να πούμε ότι ήταν πρωτοπόρος μιας τεχνικής που με τον Τζόις έφτασε σε μεγάλα ύψη. Ο Τζόις μάλλον επηρεάστηκε από την γραφή του Σβέβο, εξάλλου τον γνώρισε (κατά τη διάρκεια της διαμονής του στην Τεργέστη) και τον προώθησε αναλόγως στην Γαλλία, απ’όπου ουσιαστικά έγινε γνωστός αυτός τεράστιος συγγραφέας προτού αναγνωρισθεί στην πατρίδα του την Ιταλία. Εξάλλου η Γαλλική κριτική τον θεωρούσε ως τον «Ιταλό Προυστ» παρότι ο ίδιος πίστευε (και μάλλον σωστά) ότι ισορροπεί μεταξύ της Ιταλικής και της Γερμανικής κουλτούρας (το δε ψευδώνυμο που επέλεξε αυτό ακριβώς δηλοί, Ίταλο=Ιταλός, Σβέβο=Σουηβός δηλαδή από την ομώνυμη περιοχή της Γερμανίας), λογοτεχνικά δε φέρνει περισσότερο προς τους κεντροευρωπαίους μεταγενέστερούς του λογοτέχνες, όπως ο Τόμαν Μαν, ο Μούζιλ και ακόμα ο Κάφκα, μιας που διακρίνονται έντονα στοιχεία που αργότερα χαρακτηρίστηκαν ως «Καφκικά». Τρία μόνο μυθιστορήματα, αρκετά διηγήματα και κάποιες σκόρπιες εδώ κι εκεί ιστορίες αρκούν για να κατατάξουν τον Ίταλο Σβέβο στην πρώτη σειρά του παγκόσμιου λογοτεχνικού πάνθεον. Είναι ένας συγγραφέας που κυρίως για τα δύο τελευταία του μυθιστορήματα μπορεί να θεωρηθεί ως ο μεγαλύτερος της χώρας του και ο οποίος ακόμα και στις μέρες μας είναι εξαιρετικά επίκαιρος.



 



2 Comments:


At 10/4/13 16:52, Blogger Μαραμπού

Καλησπέρα librofile!

Ανακάλυψα το μπλογκ σχετικά πρόσφατα αλλά όπως σύντομα διαπίστωσα έχει μακρά ιστορία πίσω του. Μου άρεσαν ιδιαίτερα οι αναρτήσεις σου σε συνδυασμό με την απουσία σχολίων (χωρίς αυτό να σημαίνει, ότι η νέα καθεστηκυία τάξη που εγκαθιδρύθηκε προσφάτως, στερεί κάτι από την απόλαυση των βιβλιοπαρουσιάσεων. Κάθε άλλο!). Απλώς, οι παρουσιάσεις σου ήταν (και είναι και μετά τη νέα τάξη πραγμάτων!) άρτιες, χορταστικές και άκρως ενδιαφέρουσες, ώστε δεν μένει τίποτα να συζητηθεί, εκτός ίσως από την ένοχη παραδοχή ότι... "αυτό το βιβλίο πρέπει να το αποκτήσω σύντομα!"

Έτσι ένιωσα και γω, σπεύδοντας να αγοράσω το "Πλοίο των νεκρών" του Τρέιβεν, το "Ένα τρομερό ταξίδι" του Αρλτ και το "Όταν όλα καταρρέουν" της Κράους, τα οποία απόλαυσα δεόντως. Πρέπει να ομολογήσω ότι οι παρουσιάσεις σου είναι ελκυστικά γραμμένες, εκλεκτά λογοτεχνικά δολώματα, που ένας ταλαιπωρημένος από τα βάσανα της ανάγνωσης, αναγνώστης, είναι δύσκολο να μην τσιμπήσει. Επιπροσθέτως, όσες αναρτήσεις ανέτρεξα παρουσίαζαν βιβλία που είναι κοντά στα δικά μου διαβάσματα, δίνοντάς μου μια αίσθηση έντονης οικειότητας. Εν προκειμένω, ο Ίταλο Σβέβο, που μετράω ώρες μέχρι να τον διαβάσω για πρώτη φορά.

Εδώ πρέπει να πω ότι, όπου αναφέρεται ο Τζόις ως επιρροή σε άλλους συγγραφείς (καθώς και το αντίστροφο) νιώθω μια παράξενη υποχρέωση, ότι πρέπει να διαβάσω αυτά τα βιβλία. Καταλαβαίνω ότι ο Τζόις μαζί με τον Καβάφη είναι οι δύο συγγραφείς – ποπ συγγραφικές φιγούρες – των οποίων η φήμη εξαργυρώθηκε ισόποσα, ανάμεσα στην τεράστια λογοτεχνική αξία των έργων τους και στην μυθική φιγούρα που καλλιεργήθηκε στα χρόνια που ακολούθησαν (ειδικά για τον Καβάφη, κάπου κάπου αισθάνεσαι ότι έζησε παρά μόνο ως μια μυθική κατασκευή μιας φανταχτερής φαντασίας). Ο Τζόις με επηρεάζει μέσα από το έργο του αλλά και μέσα απ' όσες ψηφίδες χτίζουν καθημερινά χρόνια τώρα, τη συγγραφική του εικόνα. Αν υπάρχει για τον καθένα μας μια εξιδανίκευση ενός συγγραφέα, για μένα αυτός είναι ο Τζόις – πνευματικός ήρωας.

Στην κορυφή των αναγνωστικών μου γούστων είναι τα βιβλία εσωτερικού μονολόγου, εκείνα που περιγράφουν εξωτερική αταραξία αλλά έντονη εσωτερική τρικυμία. Πάντοτε τα έβρισκα άκρως ενδιαφέροντα και ακόμα και σήμερα που πλέον η αφηγηματική τεχνική του εσωτερικού μονολόγου είναι κραταιό χαρακτηριστικό σε πολλά σύγχρονα βιβλία, απορώ πώς ανακαλύφθηκε μόλις στις αρχές του περασμένου αιώνα (ή έστω τότε γιγαντώθηκε) – νιώθεις πως προϋπήρχε από πάντα. Μοιάζει λίγο σ' αυτό το κλισέ που λέει : “Μα πώς έγραφαν οι άνθρωποι πριν από αυτό;” (βέβαια ξέρουμε πώς έγραφαν. Μάλιστα έγραφαν και πολύ καλά!) Απλώς, σου είναι λίγο δύσκολο να το πιστέψεις!

Εννοείται πώς θα διαβάσω Σβέβο. Μακάρι να μπορούσες να κλήρωνες στις Σαββατιάτικες εκπομπές σου, μερικά βιβλία από εκείνα που παρουσιάζεις κατά τη διάρκεια της εβδομάδας. Εξάπτεις τόσο πολύ το ενδιαφέρον που ίσως θα έπρεπε να το καταλαγιάζεις και κάπως, για να μην μας πνίξει ολοκληρωτικά – εμάς, για τους οποίους τα γράφεις.

 

At 10/4/13 18:48, Blogger Librofilo

Αγαπητέ μου φίλε, σ'ευχαριστώ πολύ για το σχόλιο. Ο "εσωτερικός μονόλογος" στη λογοτεχνία πρέπει να ειδωθεί παράλληλα με την εφαρμογή των ψυχαναλυτικών μεθόδων και τις θεωρίες του Φρόιντ (κυρίως). Ο Σβέβο επηρεάστηκε πολύ απο αυτές, όπως και εκατοντάδες άλλοι που ακολούθησαν. Βεβαίως ψήγματα της τεχνικής βρίσκουμε σε πολλά παλαιότερα μυθιστορήματα π.χ.του Ντοστογιέφσκι, του Μέλβιλ αλλά και άλλων που αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να σκεφτώ.
Είναι πολύ δύσκολο να κληρώνω ότι πραγματικά επιθυμώ στην εκπομπή. Έτσι κι αλλιώς πρέπει να "παρακαλάω" τους εκδ. οίκους που ευτυχώς προθυμοποιούνται ή να συνδιάζω το βιβλίο με τον εκάστοτε καλεσμένο.
Ο Τζόις που αναφέρεις αποτελεί έναν "λογοτεχνικό φάρο", άσκησε τεράστια επίδραση αλλά κι αυτός από κάπου επηρεάστηκε και ο Σβέβο αποτέλεσε μια από τις επιρροές που τον καθόρισαν.
Σ'ευχαριστώ και πάλι

 

Δημοσίευση σχολίου

~ back home